Phát triển nguồn nhân lực cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang trở thành một trong những đột phá chiến lược của Việt Nam trong thập kỷ tới. Đây không chỉ là nhiệm vụ của giáo dục và đào tạo, mà còn là trụ cột bảo đảm cho quá trình hiện đại hóa nền kinh tế, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết 71-NQ/TW: Bước ngoặt chiến lược trong phát triển nhân lực KH&CN

Ngày 22/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, nhấn mạnh mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật và công nghệ đạt ít nhất 35%. Đây là định hướng mang tính nền tảng, nhằm khắc phục tình trạng mất cân đối giữa cung – cầu nhân lực, đặc biệt trong các lĩnh vực STEM (Khoa học – Công nghệ – Kỹ thuật – Toán học) vốn là "xương sống" của quá trình chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo quốc gia.

Nghị quyết 71 được xem là bước cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, tầm nhìn 2045, thể hiện rõ quyết tâm "đầu tư cho con người trước khi đầu tư cho công nghệ". Tư duy này giúp Việt Nam không chỉ mua công nghệ mà có thể tự sáng tạo, làm chủ, thậm chí xuất khẩu tri thức.

Số liệu ấn tượng năm 2025: Tăng trưởng mạnh mẽ về quy mô, chất lượng tuyển sinh STEM

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), năm 2025 có 625.477 thí sinh xác nhận nhập học, tăng 13,8% so với năm 2024. Trong đó, các ngành sư phạm, kỹ thuật và công nghệ chiến lược ghi nhận mức tăng trưởng mạnh nhất, với sự gia tăng đáng kể về điểm chuẩn và chất lượng đầu vào.

Đặc biệt, trong số 74 ngành có điểm chuẩn theo kết quả thi tốt nghiệp THPT từ 28/30 trở lên, có tới 50 ngành sư phạm và 17 ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược như khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, vi mạch bán dẫn, điều khiển – tự động hóa, vật liệu mới, robot học... Điều này phản ánh xu hướng rõ rệt của thế hệ trẻ khi ngày càng coi lĩnh vực STEM là con đường nghề nghiệp tiềm năng và có giá trị xã hội cao.

Các trường đại học kỹ thuật hàng đầu như Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Công nghệ – ĐHQGHN, Đại học FPT, Học viện Kỹ thuật Quân sự, Đại học Đà Nẵng... đều ghi nhận mức cạnh tranh cao chưa từng có ở nhóm ngành công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo và điện – điện tử. Cùng với đó, hàng loạt chương trình liên kết đào tạo quốc tế và các trung tâm đổi mới sáng tạo trong trường đại học được thành lập, tạo điều kiện để sinh viên được tiếp cận công nghệ mới ngay từ khi còn học tập.

Bán dẫn – lĩnh vực mũi nhọn mở đường cho công nghiệp tri thức

Trong số các ngành kỹ thuật chiến lược, bán dẫn (semiconductor) đang được xem là trọng điểm số một trong phát triển nhân lực giai đoạn 2025–2030. Bộ GD&ĐT đã hoàn thiện chương trình đào tạo đại học và sau đại học về vi mạch bán dẫn, trong đó xác định 38 ngành trình độ đại học và 37 ngành thạc sĩ có liên quan trực tiếp đến công nghiệp chip và thiết kế mạch tích hợp.

Đến nay, 26 cơ sở đào tạo đã gửi đề xuất chỉ tiêu năm 2025, với tổng số 4.362 kỹ sư và 281 thạc sĩ, cùng 33 ngành liên quan tới bán dẫn có tổng chỉ tiêu hơn 118.000 sinh viên. Đây là bước khởi động mạnh mẽ cho mục tiêu hình thành chuỗi giá trị nhân lực bán dẫn Việt Nam – từ đào tạo cơ bản, thiết kế, sản xuất đến kiểm định.

Nhiều địa phương như TP.HCM, Đà Nẵng, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hà Nội cũng đang phối hợp với doanh nghiệp FDI và các tập đoàn trong nước như Synopsys, Viettel, FPT Semiconductor, Samsung, Intel để xây dựng trung tâm thực hành và đào tạo chuyên sâu. Các chương trình học bổng 1.000 kỹ sư bán dẫn, Trung tâm Xuất sắc Thiết kế Vi mạch (VNPT – Qualcomm), hay Phòng thí nghiệm bán dẫn Phenikaa – Synopsys đang tạo ra thế hệ kỹ sư đầu tiên cho công nghiệp vi mạch "Make in Vietnam".

Trí tuệ nhân tạo – động lực trung tâm của nền kinh tế số

Song song với bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành lĩnh vực ưu tiên thứ hai trong chiến lược nhân lực quốc gia. Bộ GD&ĐT đã thành lập Tổ soạn thảo "Đề án phát triển một số trường và trung tâm đào tạo tiên tiến, chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo", dự kiến trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 12/2025.

Hiện nay, 5 cơ sở giáo dục đại học gồm Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.HCM, Học viện Bưu chính Viễn thông, Đại học Công nghệ – ĐHQGHN và Đại học FPT đang được giao xây dựng đề án thành phần. Các đề án này hướng tới mục tiêu đào tạo khoảng 20.000 kỹ sư và chuyên gia AI đến năm 2030, đồng thời phát triển các trung tâm dữ liệu và phòng thí nghiệm AI ứng dụng trong các lĩnh vực trọng điểm như giao thông, y tế, nông nghiệp, giáo dục, tài chính.

Đặc biệt, sự kết nối giữa các trường đại học và doanh nghiệp công nghệ đang ngày càng chặt chẽ. Các "AI Lab" tại VinBigData, Viettel AI Center, VNPT AI, FPT Smart Cloud, Phenikaa-X đã trở thành nơi thực tập, nghiên cứu ứng dụng cho sinh viên. Điều này tạo ra chu trình khép kín giữa đào tạo – nghiên cứu – ứng dụng – thương mại hóa, giúp nhân lực AI Việt Nam sớm tiếp cận trình độ quốc tế.

Hướng tới nền nhân lực số tự cường và sáng tạo

Sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục STEM, cùng các chính sách đầu tư có trọng tâm vào lĩnh vực bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, đang mở ra giai đoạn mới cho nhân lực KH&CN Việt Nam. Đội ngũ trẻ hôm nay không chỉ học để làm, mà còn học để sáng tạo, để làm chủ công nghệ và cạnh tranh toàn cầu.

Phát triển nguồn nhân lực KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục, mà là chiến lược quốc gia – nơi Nhà nước định hướng, doanh nghiệp đồng hành, trường đại học tiên phong và người học là trung tâm. Khi đầu tư cho con người được đặt lên hàng đầu, Việt Nam có thể tin tưởng rằng nguồn lực trí tuệ sẽ trở thành "vốn cứng" của phát triển, giúp đất nước bước vững vào kỷ nguyên kinh tế số và công nghiệp 4.0.

Trung tâm Truyền thông Khoa học và Công nghệ