Hội nghị trực tuyến toàn quốc về thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ công lập

Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam phát biểu tại Hội nghị

“Một trong những vấn đề cốt tử trong đổi mới, phát triển KH&CN hiện nay là phải công khai minh bạch từ khâu ra đề bài, đề tài, nội dung rồi quá trình nghiệm thu kết quả đến thông tin kết quả nghiên cứu của KH&CN ở trong và ngoài nước để tránh phải lặp lại các nghiên cứu được thực hiện trước đó. Và tự chủ chính là khâu quan trọng nhằm thực hiện công khai minh bạch trong nghiên cứu KH&CN ở Việt Nam hiện nay”, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nhấn mạnh tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập, được tổ chức ngày 6/3/2015 tại Hà Nội.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Phan Xuân Dũng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nêu rõ thời gian qua, sự tham gia của các tổ chức KH&CN công lập trong phát triển kinh tế-xã hội, KH&CN luôn được Đảng, Nhà nước đánh giá cao và đặc biệt coi trọng. 

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Quốc Khánh, hiện nay cả nước có 642 tổ chức KH&CN công lập, gồm 473 tổ chức thuộc các bộ, ngành và 169 tổ chức thuộc các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Trong đó có 488 tổ chức đã được phê duyệt Đề án thực hiện cơ chế tự chủ (đạt 76%) (380 tổ chức thuộc các bộ, ngành và 108 tổ chức thuộc các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương). Hiện nay, còn 154 tổ chức đang xây dựng hoặc đang trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt Đề án thực hiện cơ chế tự chủ, trong đó có 93 tổ chức thuộc các bộ, ngành và 61 tổ chức thuộc các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Sau 10 năm triển khai thực hiện Nghị định 115 với tinh thần đổi mới và giao quyền tự chủ mạnh mẽ cho tổ chức KH&CN công lập, nhất là các quyền về thực hiện nhiệm vụ, tài chính và tài sản, tổ chức bộ máy, nhân lực, nhiều tổ chức KH&CN công lập đã chuyển đổi thành công, khẳng định được vị thế, thương hiệu của mình trên thị trường, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đội ngũ cán bộ khoa học. Hiện 100% tổ chức KH&CN đã được tự chủ trong thực hiện nhiệm vụ KH&CN. Một số tổ chức KH&CN có toàn bộ doanh thu năm 2014 từ các hợp đồng nghiên cứu triển khai và dịch vụ KH&CN, như: Viện Dầu khí Việt Nam với 601 tỷ đồng, Viện Máy và Dụng cụ công nghiệp là 712 tỷ đồng, Viện Nghiên cứu cơ khí là 680 tỷ đồng, Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 3 thuộc Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng là 350 tỷ đồng,… 

Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Quốc Khánh cho biết chỉ tổ chức KH&CN có nhiều nguồn thu từ hoạt động KH&CN và có lợi nhuận ổn định thì mới thực hiện triệt để được cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Những tổ chức KH&CN có chức năng đặc thù, năng lực hạn chế, kết quả nghiên cứu không thể hoặc khó thương mại hóa, không có nguồn thu từ hoạt động dịch vụ đang rất khó khăn nếu phải thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, nhất là tự chủ về tài chính. Thế nhưng đến nay, hầu như chưa có tổ chức KH&CN nào bị sáp nhập, giải thể do hoạt động yếu kém hoặc không thực hiện lộ trình tự chủ theo quy định của Nghị định 115.

Qua gần 10 năm thực hiện Nghị định 115, Bộ trưởng Bộ KHCN Nguyễn Quân cho rằng khó khăn lớn nhất là nhận thức và ý chí hành động từ người đứng đầu các tổ chức KH&CN đến lãnh đạo một số Bộ, ngành, địa phương chưa đúng đắn, đầy đủ, thiếu quyết liệt, nghiêm túc trong triển khai. Ý kiến này đã nhận được sự đồng tình của nhiều nhà khoa học tại Hội nghị.

Đến nay, một số Bộ, ngành, địa phương vẫn chưa phê duyệt xong đề án thực hiện tự chủ của các tổ chức KH&CN công lập trực thuộc, thậm chí có địa phương chưa phê duyệt được đề án nào. Nhiều Bộ, ngành còn chậm trễ trong ban hành, sửa đổi các văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị định 115 nhất là về chế độ, định mức tài chính; cơ cấu bộ máy theo đặc thù tổ chức KHCN tự chủ… Đây là nguyên nhân khiến rất ít tổ chức KH&CN được giao quyền tự chủ thực sự về tài chính, tổ chức bộ máy, nhân lực và liên kết, hợp tác quốc tế, nhất là ở các địa phương.

Tại Hội nghị, rất nhiều ý kiến của các nhà khoa học, cán bộ quản lý khoa học đều đồng tình với những quy định về cơ chế tự chủ tự chịu trách nhiệm của các tổ chức KH&CN công lập, là bước tiến để giúp các nhà khoa học tiếp cận gần hơn và vươn ra thị trường. Các đại biểu đã đề xuất nhiều giải pháp trong đó có việc sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định của pháp luật nhằm tạo điều kiện cho các tổ chức KH&CN công lập thực hiện được đầy đủ cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm; hình thành thị trường KH&CN; tham khảo kinh nghiệm các nước trên thế giới; phân loại tổ chức KH&CN công lập; rà soát, đánh giá kết quả hoạt động của các tổ chức KH&CN công lập đã chuyển đổi; kiên quyết sáp nhập hoặc giải thể các tổ chức KH&CN không đủ điều kiện chuyển đổi sang cơ chế tự chủ;...

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nhấn mạnh một trong những vấn đề cốt tử trong đổi mới, phát triển KH&CN hiện nay là phải công khai minh bạch từ khâu ra đề bài, đề tài, nội dung rồi quá trình nghiệm thu kết quả đến thông tin kết quả nghiên của KH&CN ở trong và ngoài nước. Làm tốt công tác thông tin KH&CN có vai trò cực kỳ quan trọng để tránh phải lặp lại các nghiên cứu được thực hiện trước đó. Và tự chủ chính là khâu quan trọng nhằm thực hiện công khai minh bạch trong nghiên cứu KH&CN ở Việt Nam hiện nay.

Thực tế, tổng chi cho lĩnh vực KHCN của Việt Nam không thấp so với nhiều nước ở cùng trình độ phát triển trên thế giới. Tuy nhiên, yêu cầu thực tiễn đòi hỏi cần phải sử dụng hiệu quả hơn nữa nguồn lực này để tăng kinh phí, tăng số người làm KH&CN, đồng thời giảm tình trạng sử dụng kinh phí lãng phí, giảm số người vào bộ máy KH&CN nhưng không làm khoa học. “Chúng ta không đặt ra mô hình tự chủ KH&CN khác với thế giới. Mục đích tự chủ KH&CN là để khắc phục những bất cập do bao cấp một thời gian rất dài dẫn đến sử dụng không hiệu quả nguồn lực đầu tư cho KH&CN. Không tạo được động lực để các thành phần ngoài Nhà nước đầu tư vào KH&CN. Với cơ chế tự chủ, ngân sách Nhà nước cấp cho tổ chức KH&CN sẽ theo cơ chế đặt hàng thay vì theo biên chế như hiện nay”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Đánh giá việc thực hiện tự chủ trong KH&CN mới chỉ tương đối tốt về vấn đề chuyên môn còn lĩnh vực tài chính, nhân lực, liên kết hợp tác có chuyển biến nhưng vẫn chậm, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu trước hết phải gỡ bằng được những vướng mắc do các quy định, hướng dẫn liên quan. Phó Thủ tướng đề nghị Bộ KH&CN chủ trì, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính… giải quyết dứt điểm các vướng mắc ở dưới luật về vấn đề tự chủ KH&CN trong thẩm quyền của mình hoặc trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định; hai Bộ Tài chính, Nội vụ cần sửa ngay những quy định không phù hợp về định mức, mô tả vị trí công việc của các nhà khoa học trong tổ chức KH&CN, vốn có những đặc thù khác với cơ quan sự nghiệp công lập. Trên cơ sở đó, năm nay các Bộ ngành, địa phương phải vào cuộc quyết liệt, làm rõ nguyên nhân, nghiêm túc thực hiện tự chủ tất cả các tổ chức KH&CN trực thuộc theo kế hoạch, đặc biệt là 154 tổ chức chưa phê duyệt đề án tự chủ, trên tinh thần “không gia hạn nữa, nếu tổ chức nào không chuyển sang tự chủ thì cắt ngân sách”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh.

Từng Bộ, ngành, đặc biệt là địa phương, phải có những cách làm sáng tạo để tạo điều kiện cho các tổ chức KH&CN trực thuộc chuyển sang tự chủ thuận lợi. Nêu thực tế nhiều địa phương chỉ giao các đề tài nghiên cứu KH&CN  cho một số ít công chức, lãnh đạo đơn vị KH&CN hoặc các viện nghiên cứu ở nơi khác, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đề nghị lãnh đạo địa phương cần khi giao các đề tài, nhiệm vụ phải ràng buộc để những người làm khoa học thật sự có thêm điều kiện làm việc, nâng dần trình độ.

Liên quan đến tôn vinh, ghi nhận các nhà khoa học, Phó Thủ tướng giao Bộ KH&CN chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành nghiên cứu, sửa đổi quy định chấm điểm đề tài để phong chức danh, khen thưởng xứng đáng các nhà khoa học có kết quả nghiên cứu hợp tác với doanh nghiệp được công nhận rõ ràng; khẩn trương xây dựng nghị định mới về tự chủ trong KH&CN kèm theo đầy đủ thông tư hướng dẫn, nhằm cụ thể hóa Nghị định 16/2015/NĐ-CP mới được Chính phủ ban hành về tự chủ các đơn vị sự nghiệp công lập.

Tại hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Quân ghi nhận ý kiến góp ý của các đại biểu và tiếp thu chỉ đạo của Phó Thủ tướng. Đồng thời cho biết, trong thời gian tới Bộ KH&CN sẽ phối hợp với các Bộ, ngành cùng sự tham mưu của Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam xây dựng một văn bản mới nhằm cụ thể hóa Nghị định 16/2015/NĐ-CP, tháo gỡ tất cả những khó khăn vướng mắc hiện tại, xây dựng cơ chế phù hợp và đề xuất giải pháp cho các tổ chức KH&CN phải sáp nhập, giải thể.