Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với các nhiệm vụ khoa học công nghệ tại các Bộ, ngành trong giai đoạn hiện nay

Lĩnh vực KHCN là một lĩnh vực luôn được Đảng, Nhà nước ta quan tâm hàng đầu và dành nhiều ưu tiên cho sự phát triển của KHCN. Đặc biệt trong thời kỳ chuyển đổi công nghệ và kỷ nguyên số như hiện nay. Hàng năm, Nhà nước bảo đảm chi cho khoa học và công nghệ từ 2% trở lên trong tổng chi ngân sách Nhà nước và tăng dần theo yêu cầu phát triển của sự nghiệp KHCN.

Hiện nay các quy định về tài chính trong quá trình quản lý đối với các nhiệm vụ khoa học công nghệ có sử dụng vốn ngân sách Nhà nước đã được ban hành tương đối đầy đủ để hướng dẫn trong quá trình triển khai và thực hiện như: Nghị định số 95/2014/NĐ-CP ngày 17/10/2014 của Chính phủ quy định về đầu tư và cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ; Thông tư liên tịch số 27/2015/TTLT-BKHCN-BTC ngày 30/12/2015 quy định khoán chi thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước; Thông tư liên tịch số 55/2015/TTLT-BTC-BKHCN ngày 22/4/2015 hướng dẫn định mức xây dựng, phân bổ dự toán và quyết toán kinh phí đối với nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước; Thông tư số 90/2017/TT-BTC ngày 30/08/2017 của Bộ Tài chính quy định việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính đối với tổ chức khoa học và công nghệ công lập; …. Tuy nhiên, mỗi ngành, lĩnh vực lại có những nét đặc thù riêng dẫn đến các nhiệm vụ khoa học công nghệ mang các đặc trưng riêng cho phù hợp với từng ngành, lĩnh vực. Do đó, trong quá trình triển khai thực hiện các nhiệm vụ KHCN tại các đơn vị không thống nhất và có sự khác biệt giữa các đơn vị. Chẳng hạn, như Thông tư liên tịch số 55/2015/TTLT-BTC-BKHCN ngày 22/4/2015 hướng dẫn định mức xây dựng, phân bổ dự toán và quyết toán kinh phí đối với nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước quy định các định mức tối đa và áp dụng đối với các nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia. Trên cơ sở đó, các đơn vị có trách nhiệm hướng dẫn, xây dựng và ban hành các định mức phù hợp với nguồn lực, đặc thù phù hợp với ngành, lĩnh vực của mình và không được vượt quá định mức theo quy định. Trong quá trình thanh tra tại các đơn vị thấy có đơn vị nghiêm túc thực hiện xây dựng và ban hành các định mức, tiêu chuẩn phù hợp với ngành, lĩnh vực và phân cấp nhiệm vụ KHCN tương ứng với đơn vị mình, làm căn cứ để xây dựng dự toán kinh phí thực hiện các nhiệm vụ KHCN hàng năm. Tuy nhiên, cũng có những đơn vị chưa hoặc không ban hành tiêu chuẩn, định mức dẫn đến trong quá trình xây dựng dự toán kinh phí thực hiện các nhiệm vụ KHCN cấp cơ sở, cấp Bộ lại áp dụng bằng với định mức, tiêu chuẩn của các nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia. Điều này có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả của các nhiệm vụ KHCN tại các đơn vị, gây bất bình đẳng giữa các nhà khoa học, các tổ chức khoa học và dễ dẫn đến thất thoát, lãng phí cho ngân sách Nhà nước.

Trong thời gian qua, Thanh tra Bộ Tài chính đã thực hiện các cuộc thanh tra về công tác quản lý tài chính tại các Bộ, ngành trong đó có lĩnh vực khoa học công nghệ. Qua thanh tra đã phát hiện, xử lý các sai phạm về quản lý tài chính của các nhiệm vụ KHCN tại các đơn vị có sử dụng vốn ngân sách nhà nước; đồng thời có kiến nghị các cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách chế độ không còn phù hợp.

- Một số kết quả đạt được qua công tác thanh tra, kiểm tra cụ thể như sau:

+ Một số đơn vị chưa xây dựng, ban hành các tiêu chuẩn, định mức theo quy định như: Định mức xây dựng dự toán đề tài cấp cơ sở, cấp Đại học Quốc gia; Quy chế quản lý sử dụng vật tư, hóa chất và mở sổ theo dõi nhập, xuất nguyên vật liệu theo quy định; Phương án và trình Bộ Khoa học và Công nghệ phê duyệt về xử lý tài sản hình thành sau quá trình thực hiện đề tài;…..

+ Giao kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN không căn cứ vào tiến độ cấp kinh phí theo thuyết minh đề tài dẫn đến có đề tài cấp thừa, có đề tài cấp thiếu kinh phí; Phê duyệt dự toán các đề tài nhiệm vụ KHCN chưa đảm bảo đúng quy định của pháp luật; Việc lập dự toán đối với các khoản mục chi phí chưa đúng tiêu chuẩn, định mức theo quy định; Áp sai mức lương cơ sở trong quá trình xây dựng dự toán nhiệm vụ KHCN; ....

+ Quyết toán các đề tài không đúng định mức tiêu chuẩn quy định; Quyết toán toàn bộ kinh phí đề tài KHCN chưa được nghiệm thu; Nghiệm thu thanh toán khối lượng hoàn thành không đúng; Chưa xử lý dứt điểm đối với khoản kinh phí còn dư của các nhiệm vụ khoa học chuyển sang năm sau không còn nhiệm vụ chi; Gia hạn thực hiện đề tài chưa đúng quy định, chậm nghiệm thu; Công tác đấu thầu mua sắm vật tư, hóa chất cho các nhiệm vụ KHCN chưa đúng trình tự thủ tục và còn có sai sót; Nhiều nhiệm vụ KHCN chưa thể hiện rõ vai trò nguồn vốn đối ứng của các đơn vị tham gia; Một số nhiệm vụ KHCN chưa đáp ứng được mục tiêu và nội dung nghiên cứu theo đề xuất ban đầu; ...

- Qua thanh tra, kiểm tra đã kiến nghị với các cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị được thanh tra sớm ban hành các quy trình, quy chế, tiêu chuẩn định mức về quản lý KHCN theo quy định và sửa đổi, bổ sung các quy định không còn phù hợp. Đồng thời, kiến nghị giảm dự toán các nhiệm vụ KHCN, thu hồi các khoản thanh, quyết toán chưa đúng quy định. Thực hiện xử lý đối với tài sản hình thành sau khi kết thúc nhiệm vụ KHCN và thu hồi, nộp ngân sách nhà nước các khoản kinh phí không đúng quy định của Nhà nước; thu hồi các khoản thuế thu nhập cá nhân của các thành viên tham gia thực hiện nhiệm vụ KHCN; .....

Việc thanh tra, kiểm tra của các cơ quan Thanh tra, Kiểm toán đối với các nhiệm vụ KHCN tại các đơn vị có sử dụng vốn ngân sách Nhà nước trong giai đoạn vừa qua còn rất hạn chế do số lượng các đơn vị có sử dụng nguồn vốn NSNN rất nhiều, khối lượng nhiệm vụ KHCN rất lớn; thời gian thực hiện các nhiệm vụ KHCN khá dài (thường từ 1,5-3 năm), kéo dài qua nhiều năm tài chính, việc thực hiện thanh quyết toán còn chậm chễ và chưa được coi trọng. Ngoài ra, các nhiệm vụ KHCN mang tính học thuật, đòi hỏi phải có chuyên môn sâu về lĩnh vực trong khi đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực đó kiến thức chuyên môn còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc tiếp xúc với các nhà khoa học hàng đầu, các giáo sư, tiến sỹ, đều là những người có địa vị xã hội trong quá trình thanh tra, kiểm tra còn có sự nể nang, ngại va chạm cũng là nguyên nhân ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra đối với lĩnh vực KHCN.

Do vậy, việc tăng cường thanh tra, kiểm tra về tài chính đối với các nhiệm vụ KHCN là một việc làm cần thiết để qua đó đánh giá công tác quản lý tài chính về khoa học công nghệ tại các đơn vị một cách chính xác, khách quan, hiệu quả và tiết kiệm chi phí cho ngân sách nhà nước; đồng thời đề xuất sửa đổi các cơ chế chính sách không còn phù hợp; đồng thời nâng cao chất lượng công tác quản lý KHCN tại các đơn vị./.