Khoa học và công nghệ - Động lực cho thích ứng biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường

Cùng với việc triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng và Chính phủ, khoa học và công nghệ (KH&CN) đã trở thành bước đi chiến lược, đóng vai trò then chốt trong công tác ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH), quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường – những vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với sự phát triển bền vững của đất nước.

Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 3/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI xác định rõ: "Đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ KH&CN trong ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường". Trên cơ sở đó, Chính phủ đã cụ thể hóa bằng Nghị quyết số 08/NQ-CP (ngày 23/1/2014), mở ra một giai đoạn mới, nơi KH&CN không chỉ là công cụ hỗ trợ mà là nền tảng của mọi quyết sách và hành động ứng phó với BĐKH.

Bộ KH&CN đã quán triệt sâu sắc tinh thần đó, lồng ghép vào các kế hoạch, chương trình trọng điểm, ban hành nhiều cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng công nghệ trong các lĩnh vực liên quan.

Trong nông nghiệp, KH&CN đã góp phần nâng cao giá trị gia tăng tới hơn 30%, đặc biệt trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi, giúp nông nghiệp Việt Nam thích ứng tốt hơn với thời tiết cực đoan. Các bản đồ rủi ro và kế hoạch thích ứng với BĐKH (CS-Map) được triển khai tại 43 tỉnh, thành phố đã giúp điều chỉnh lịch thời vụ, giảm thiểu thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn, nhất là ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Mô hình tưới nước bằng năng lượng mặt trời góp phần tiết kiệm năng lượng, tài nguyên, bảo vệ môi trường.

Trong lĩnh vực y tế và dân sinh, các nhà khoa học đã nghiên cứu tác động của BĐKH đến sức khỏe cộng đồng dễ bị tổn thương, xây dựng mô hình nhà chống lũ, làng sinh thái thích ứng, giúp người dân sống an toàn và ổn định hơn trong điều kiện tự nhiên biến đổi.

Mô hình nhà chống lũ.

Ở lĩnh vực dự báo và quan trắc, các công nghệ cảnh báo sớm, hệ thống giám sát khí tượng thủy văn, mô hình dự báo mưa lớn 2 - 3 ngày và quy trình dự báo bão 5 ngày đã được xây dựng và ứng dụng, rút ngắn đáng kể thời gian dự báo, góp phần chủ động phòng tránh thiên tai.

Đặc biệt, tại Đồng bằng sông Cửu Long, vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH và nước biển dâng, việc ứng dụng công nghệ viễn thám, xây dựng mạng lưới quan trắc, lập bản đồ nhiệt bề mặt, độ ẩm, biến động đường bờ… đã trở thành công cụ không thể thiếu trong quy hoạch và phát triển bền vững vùng.

Thực hiện Nghị quyết 06/NQ-CP (ngày 24/1/2021), Bộ KH&CN đã tái cấu trúc các chương trình KH&CN cấp quốc gia, trong đó có Chương trình nghiên cứu phục vụ bảo vệ môi trường, phòng tránh thiên tai và ứng phó với BĐKH (KC.08/21-30) và Chương trình nghiên cứu phát triển bền vững kinh tế biển (KC.09/21-30).

Các chương trình này hướng tới mục tiêu dài hạn: Cung cấp luận cứ khoa học, phát triển và chuyển giao công nghệ tiên tiến để khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên; đồng thời thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, phát triển thuận thiên.

Đây cũng là bước chuyển căn bản trong tư duy nghiên cứu, từ khai thác sang phục hồi thiên nhiên, từ khai thác tài nguyên vật chất sang đầu tư cho tri thức và công nghệ xanh.

Các nhà khoa học được kỳ vọng tiên phong trong tìm kiếm lời giải cho những thách thức toàn cầu: Lưu trữ các-bon, năng lượng tái tạo (địa nhiệt, gió, mặt trời), vật liệu thân thiện môi trường, hay khai thác tiềm năng địa chất thay thế cho tài nguyên không tái tạo, đặt nền móng cho một nền kinh tế carbon thấp.

Để KH&CN thực sự trở thành động lực của phát triển bền vững, cần một hệ sinh thái toàn diện: Nguồn nhân lực chất lượng cao, cơ chế tài chính linh hoạt, và sự gắn kết giữa nghiên cứu - chính sách - doanh nghiệp.

Đào tạo liên ngành, đổi mới mô hình nghiên cứu và chuyển giao công nghệ sẽ giúp nâng cao tính ứng dụng thực tiễn. Đồng thời, việc xã hội hóa nguồn lực KH&CN, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, "made in Việt Nam", sẽ là con đường để biến tri thức thành của cải và sức mạnh quốc gia.

Những thành tựu bước đầu cho thấy: KH&CN đã và đang trở thành chìa khóa mở ra hướng đi mới trong quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó BĐKH. Tuy nhiên, vẫn còn đó những thách thức về cơ chế, dữ liệu, hạ tầng số và chuyển giao công nghệ cần tiếp tục được tháo gỡ.

Tương lai xanh của Việt Nam không thể hình thành chỉ bằng các cam kết, mà bằng tri thức, công nghệ và quyết tâm hành động. Khi khoa học và công nghệ được đặt ở trung tâm của mọi chiến lược phát triển, chúng ta không chỉ ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn biến thách thức thành cơ hội, kiến tạo một Việt Nam phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên.

Theo mst.gov.vn